Tegen de stroom in

De sociale mobiliteit en integratie van de Joods-Nederlandse elite (1870-1940)

In veel opzichten veranderde Nederland fundamenteel in de periode vanaf het einde van de negentiende eeuw tot aan de Duitse bezetting. Sociale stijging werd mogelijk voor meer mensen dan ooit tevoren, ook voor de Joodse minderheid. Joodse Nederlanders genoten ongekende welvaart en kansen, en integreerden in toenemende mate in de Nederlandse samenleving. Tegelijkertijd werden zij geconfronteerd met een nieuwe, racistische vorm van antisemitisme die hun strategieën voor sociale mobiliteit en integratie ernstig belemmerde. Dit promotieproject onderzoekt hoe leden van de Joods-Nederlandse elite omgingen met de kansen en uitdagingen van hun tijd.

Meer inzicht in de specifieke groep van Joodse Nederlanders met een hoge(re) sociale status is een waardevolle toevoeging aan de bestaande historiografie. Niet alleen omdat er nog weinig systematisch, grootschalig onderzoek is gedaan naar patronen in hun sociale mobiliteit en integratie, maar ook omdat binnen het grotere bestek van dit project speciale aandacht wordt besteed aan enkele belangrijke thema’s die vaak over het hoofd zijn gezien: vrouwen uit de Joodse elite en leden van de Joodse elite in Nederlands-Indië. Bovendien bevat dit onderzoek een internationaal vergelijkende component waarin Joodse buitenhuizen worden belicht, in nauwe samenwerking met het Jewish Country Houses-project.

De online digitale database Biografisch Portaal van Nederland of BioPort, gehost door het Huygens Instituut, vormt het startpunt van dit onderzoek naar de Joods-Nederlandse elite. Daarnaast wordt databasetool Nodegoat gebruikt om informatie over meer dan zevenhonderd prominente Joodse Nederlanders, die geboren werden tussen 1850 en 1920 en wiens individuele levensverhalen zijn beschreven in BioPort, te filteren, visualiseren en analyseren. Met Nodegoat, een object-oriented tool voor historici, is het mogelijk om data te analyseren op basis van netwerken, tijd en ruimte. Door een mixed methods approach van voornamelijk kwalitatief onderzoek in combinatie met een digitale tool met kwantitatieve mogelijkheden, hoopt dit promotieproject wetenschappelijke inzichten over Joodse sociale mobiliteit en integratie op een originele manier te toetsen. Daarin worden deze processen niet per se gezien als onderling afhankelijk, maar toch zeker als elkaar beïnvloedende, zeer interessante mechanismen.

Dit project, dat wordt gefinancierd door het KNAW Onderzoeksfonds, is onderdeel van het grotere onderzoeksproject Tegen de stroom in, een initiatief van het Huygens Instituut en het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). Bij het IISG onderzoekt promovendus Joris Kok de sociale mobiliteit van Joodse diamantbewerkers in vooroorlogs Amsterdam.